Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite

DEHB, aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe(dürtüsellik) belirtileriyle ortaya çıkan bir psikiyatrik bozukluktur. Bu belirtiler sıklıkla 7 yaşından önce başlar ve çocuğun günlük yaşamını etkileyecek boyuttadır. Tanı için, bu belirtilerin akranlarına oranla daha şiddetli düzeyde olması gerekir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’nun Görülme Sıklığı Nedir?

Okul çağı çocuklarında görülme sıklığı %3–5 arasında değişmektedir. Türkiye’de her 20 çocuktan birinde DEHB olduğu düşünülmektedir. Erkeklerde kızlara oranla 2-6 kat daha fazla görülmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’nun Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların %20-30’unda sadece dikkat sorunları, %15’inde sadece hiperaktivite-dürtüsellik sorunları, %50-70’inde de, yani çoğunda, hem dikkat sorunları hem hiperaktivite-dürtüsellik sorunları görülmektedir. Aşağıda bu belirtiler ayrı ayrı belirtilmiştir:

Dikkat Eksikliği Belirtileri

1- Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez, okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar.

2- Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.

3- Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.

4- Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz.

5- Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemede zorluk çeker.

6- Çoğu zaman sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almada isteksizdir.

7- Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder ( örneğin; oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler ).

8- Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.

9- Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.

Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik Belirtileri

Aşırı Hareketlilik

1- Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.

2- Çoğu zaman sınıfta ya da oturması gereken durumlarda oturduğu yerden kalkar.

3- Çoğu zaman uygunsuz durumlarda koşturup durur ya da tırmanır (Ergenlerde ve erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir).

4- Çoğu zaman sakin bir biçimde oynayamaz ya da boş zamanlarını geçirme etkinliklerine katılamaz.

5- Çoğu zaman hareket halindedir ve sanki bir motor tarafından sürülüyormuş gibidir.

6- Çoğu zaman çok konuşur.

Dürtüsellik

1- Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırır.

2- Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.

3- Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer, örneğin, konuşmalara ya da oyunlara müdahale eder.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Neden Olur?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda beynin ön bölümlerinde ve bu bölümle yakından ilişkili beyin yapılarında normallerden daha düşük kanlanma ve şeker kullanımı ve sonuçta da daha düşük aktivite olduğu bulunmuş. Beynin bu bölümünün kişinin kendini kontrol etmesi, dikkatin yoğunlaştırılması ve sürdürülmesi, isteklerini koşullara göre düzenlemesi ve planlama yapabilmesi gibi önemli görevleri vardır. Ancak bu yapısal ve işlevsel farklılığın neden meydana geldiği tam olarak bilinmemektedir.

 Bilimsel araştırmalar bozukluğun meydana gelmesinde kalıtımın büyük rolü olduğunu, %50–90 oranında etkili olduğunu göstermektedir. Yapılan ikiz çalışmalarında tek yumurta ikizlerinden birinde DEHB varsa diğer ikiz eşinde görülme olasılığının %80–90 olduğu bulunmuş. Bazı olası çevresel nedenler arasında gebelikte alkol, sigara, madde kullanımı ve annenin geçirdiği hastalıklar, doğum sırasında ve hemen sonrasında yaşanan sorunlar, çocuğun kafa yaralanması geçirmesi, kurşun zehirlenmesi sayılabilir. Bu çevresel etkenler tek başına DEHB meydana getirmeseler bile, DEHB için ailesel yatkınlığı olan bireylerde bu bozukluğun ortaya çıkmasını kolaylaştırabilir veya şiddetini arttırabilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’na Eşlik Eden Sorunlar Neler Olabilir?

1- Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu

2- Davranım Bozukluğu

3- Depresyon

4- Kaygı( Anksiyete ) Bozuklukları

5- Tik Bozukluğu

6- Özel Öğrenme Güçlüğü

7- Zihinsel Gerilik

8- İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu

9- Obsesif-Kompulsif Bozukluk

10- Uyuşturucu Madde Kullanımı

11- Otizm Spektrum Bozuklukları

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’nun Seyri Nasıldır?

Toplumumuzda DEHB ile ilgili doğru bilgi sahibi olanlar azınlıkta olduğundan, “ Hareketli çocuk zeki çocuktur ”, “Enerjisi fazla geliyor, bırakın koşsun”, “Büyüyünce düzelir” şeklindeki yanlış inanışlar sorunun tanınmasını ve bir uzmana danışılmasını geciktirmektedir.

Yapılan çalışmalara göre DEHB olan çocukların %80’inin ergenlik dönemlerinde de bu bozukluğun belirtilerinin devam ettiği, bu çocukların %30-65’lik bölümünün ise erişkinlikte de DEHB belirtilerini taşıdıkları belirlenmiştir.

DEHB olan çocukların izlemlerinde ileriki yıllarda başka psikiyatrik sorunların da oluşma olasılığının sağlıklı kontrollerden çok daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu çocukların yaklaşık üçte birinde ileriki yıllarda, alkol-madde kullanım bozukluğu, antisosyal kişilik özellikleri, depresyon ve kaygı bozuklukları görülmüştür.

Ayrıca eğitimle ilgili sorunlar belirgindir. Bu çocukların akademik performansları zamanla düşer ve okul devamsızlığı, sınıf tekrarı, disiplin cezaları gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Yine bu çocukların, ileriki yıllarda yasalarla ilgili daha sık sorun yaşadıkları ve daha fazla trafik kazasına yol açtıkları bulunmuştur.

Özetle DEHB basit, gelip geçici bir yaramazlık veya dikkat dağınıklığı olarak değerlendirilmemelidir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’nun Tedavisi Var mıdır?

      DEHB %80-90 oranlarında tedavi edilebilir bir bozukluktur. DEHB’nun tedavisinde sık olarak kullanılan yöntemler ilaç tedavisi, bireysel eğitim, anne-baba eğitimi, aile tedavisi ve grup tedavisidir. Bu tedavi yöntemlerinden hangilerinin kullanılacağının kararı kişinin bireysel özellikleri dikkate alınarak belirlenir.

       Bugüne kadar yapılmış olan bilimsel çalışmalar, ilaç tedavisinin en etkin tedavi biçimi olduğunu göstermektedir. İlaç tedavisine, diğer tedavi biçimlerinden uygun olanlarının eklenmesiyle daha iyi sonuçlar alınmaktadır.

       DEHB olan çocuklar tedavi görmedikleri zaman ergenlik ve erişkinlik dönemlerinde başka psikiyatrik bozukluklar açısından daha riskli hale gelirler. Bu psikiyatrik bozukluklar içerisinde, antisosyal davranışlar, alkol-madde kötüye kullanımı, depresyon ve kaygı bozuklukları en sık rastlananlardır.